Vệ sinh yếu quyết khuyên răn về dưỡng sinh và các phương pháp phòng chống bệnh tật, phần này nói về phòng bệnh ở phụ nữ.
Phụ nữ
Bệnh căn nữ có khác nhau
Về phương kinh nguyệt, có mang lâm bồn
Sinh rồi, con mẹ vuông tròn
Nhưng mà sản hậu lại còn phải kiêng
Mấy điều ghi nhớ trước tiên
Nhập phòng vô độ chớ nên chiều chồng
Lửa dục nung nấu trong lòng
Âm tinh hao kiệt, máu hồng cũng khô
Đẻ nhiều huyết bại khí hư
Dần dần thuỷ kiệt, từ từ sinh lao
Dâm phòng quá độ khí hao
Thường khi không chữa quy vào hiếm hoi
Hoặc là đẻ nhặt sinh đôi
Con bầy ốm yếu, giống nòi mạnh sao
Đẻ luôn con lại bú nhiều
Đêm hôm mất ngủ âm tiêu (1) gày mòn
Ốm đau lại phải nuôi con
Thêm phần lao lực chóng tàn ngày xuân
Thương người phụ nữ tảo tần (2)
Sinh ra gánh vác mọi phần cho nam
Thương người ca xướng phấn son
Ăn không ngồi rỗi hiến thân cho người
Biết bao bệnh tật trong đời
Nguyên do sắc dục chơi bời gây nên
Biết bao lao khổ ưu phiền (3)
Vì chưng: một của một con, ai từ (4)
Song le dâm dục thận hư
Biến sinh kinh bế, huyết khô gày mòn
Mắn con thường lại chết non
Há không tiết dục lại còn đa dâm
Lại còn uất giận xung tâm
Vì chưng tình dục ghen tuông chẳng ngừa
Can uất kinh bế huyết hư
Âm tiêu hoả tốc từ từ bệnh sinh
Vậy nên thư thái tính tình
Bớt lòng ham muốn thì mình sống lâu
Một điều trọng yếu hàng đầu
Khuyên người chớ vội nhận trầu vấn danh (5)
Đợi khi nam nữ trường thành
Để cho thiên quý (6) âm tinh (7) vẹn toàn
Đến kỳ rồi mới kết hôn
Nữ nam sung túc, cháu con sum vầy
Chớ theo cổ tục hại thay
Đưa con gả bán từ ngày còn thơ
Tảo hôn chết yểu cần ngừa
Há sao luật cấm mà chưa tuân hành
Đàn bà nên giữ vệ sinh
Để cho nguyệt tín kỳ kinh được đều
Chớ nên làm lụng quá nhiều
Khi kinh chưa sạch chớ liều ngủ chung
Nhập phòng, uất giận can xung
Dễ sinh băng lậu (8) khó lòng cầm ngay
Kiêng ăn sống lanh tích đầy
Dầm mưa, rửa sớm, sau này trệ kinh
Liền khi vừa mới sạch mình
Kiêng ăn táo nhiệt, thất tình, phòng trung
Gây nên động hoả khí xung
Huyết khô thuỷ kiệt, dự phòng hư lao
Giữ gìn thai nghén thế nào
Để cho con cái về sau yên lành (9)
Chặn ngăn xúc động thất tình
Dự phòng điên giản sài kinh sau này
Dục phòng thương thận nguy thay
Tiên thiên (10) không đủ thóp (11) đầy được ư
Cứng đầu ngoẹo cổ lưng gù
Chậm đi, chậm nói, gày gò những xương
Ăn nhiều các thứ cay nồng
Sinh con thai nhiệt, lở sưng da vàng
Ăn nhiều các thứ khổ hàn
Sinh con tỳ tiết sống phân, thũng tề
Hàn thấp nhiễm đến thai nhi
Hàn thì đau bụng, thấp thì bào sang
Lại kiêng lội nước leo thang
Van la, trật đả dễ dàng sảy thai
Họăc con tàn tật đòi nơi
Bẩm sinh mang bệnh sau này khó nuôi
Chớ nên sầu não bi ai (buồn khóc)
Tìm nơi thanh tú xa nơi hãi hùng
Lại còn no đói thất thường
Cũng đều ảnh hưởng đến lòng thai nhi
Có mang khuyên chớ nằm ì
Thường nên xay lúa thể chi (12) vận đều
Để cho sinh đẻ thuận chiều
Lại nên nằm thẳng chớ queo chân vào
Trong buồng lửa đốt khí hao
Lại kiêng tiếng động ồn ào sợ kinh
Lâm bồn đến lúc gần sinh
Khuyên người vững dạ tính tình thảnh thơi
Chớ nên rặn sớm hết hơi
Chớ nên bóp bụng theo lời người ta
Ổn bà (13) cấm kẻ vào ra
Đến khi hoa nở (14) chớ cho nước vào
Trục thai hoặc thuốc hạ bào (nhau)
Không nên mãnh liệt khí hao hại người
Dự phòng sau lúc đẻ rồi (15)
Nằm yên một chỗ chớ ngồi, chớ đi
Trong phòng kín đáo tứ vi (4 bề)
Chớ cho gió lọt vào khe lạnh lùng
Sưởi hơ, chớ để than hồng
Chỉ nên sưởi ấm vào vùng bụng, chân
Cần kiêng xúc động tinh thần
Không nên vội tắm, rửa chân, chải đầu
Vá may, làm lụng chưa cần
Dự phòng băng huyết, đau đầu khí xung
Muốn cho khí xấu khỏi ngưng
Cần nên ăn Nghệ, kiêng dùng đồ tanh
Các thức mát lạnh chẳng lành
Cần nên ấm bụng, ấm mình mới tan
Muốn cho da bụng khỏi nhăn
Thì nên bôi Nghệ, thắt khăn mấy vòng
Tiêu cơm thì uống chè Vằng
Vừa phòng tích tụ, hà trưng (16) trước phù
Phòng dục là việc cần ngừa
Trăm ngày kiêng cữ cũng chưa an toàn
Vừa cho khoẻ mẹ mạnh con
Khuyên người phụ nữ quyết tâm giữ gìn
1) Tinh huyết bị hao kiệt
2) Đảm đang
3) Vất vả, lo phiền
4) Lòng ham muốn về của và con thì bao nhiêu cũng vừa, không ai từ chối
5) Lễ dạm vợ đầu tiên bên nam đến hỏi tên tuổi bên nữ
6) Thời kỳ thận khí đầy đủ (Tuổi dậy thì): Nữ 14t, nam 16t. Đến lúc đó nữ thì có kinh nguyệt, nam thì có tinh khí đầy đủ
7) Tinh khí của thận
8) Băng huyết, rong huyết
9) Xem "Phụ đạo xán nhiên" quyển hậu
10) Sự bẩm sinh hay chỉ cơ năng của thận
11) Thóp, Nam gọi là mỏ ác
12) Thân và tay chân
13) Bà mụ xem (Toạ thảo lương mô)
14) Khi mở tử cung và con chui ra (nghĩa bóng)
15) Xem "Phụ đạo xán nhiên" quyển hậu
16) Hòn báng do khí huyết ngưng tụ
Hải Thượng Lãn Ông Y Tôn Tâm Lĩnh
Bùi Gia.
