Huyền tẫn phát vi (nói rõ về âm dương thủy hỏa), nói về tiên thiên thủy hỏa mệnh môn, cơ năng sinh lý và bệnh lý của chân thủy, chân hỏa cùng phép chữa, hầu hết vận dụng Lục Bát vị.
HUYỀN TẪN PHÁT VI
Phần 6
1. Bàn về tư âm giáng hỏa
- Vương Tiết Trai nói: “Trong nhân thể phần âm thường không đủ, phần dương thường có thừa, huống chi người ham dâm dục thì nhiều mà người tiết dục thì ít, tinh huyết đã thiếu, tướng hỏa ắt vượng, hỏa vượng thì âm càng hao mòn mà các bệnh ho lao thổ huyết nổi lên”. Cho nên thường phải bổ chân âm, làm cho âm dương thăng bằng thì thủy chế được hỏa, thủy đưa lên, hỏa tỏa xuống thì con người không bệnh, cho nên Đan Khê tiên sinh phát mình thuyết bổ thận là bảo chuyên bổ thận thủy.
- Phép tư bổ của cổ phương đều kiêm bổ tướng hỏa, không biết rằng thận thủy vốn hư, tướng hỏa vốn vượng, nếu thận thủy tướng hỏa bình bổ được y như cũ, hỏa thắng được thủy, lại bổ thủy chế hỏa thì thủy hỏa mới thăng bằng. Tướng hỏa vốn không suy kém, nếu thực tướng hỏa suy kém mới dùng phép bổ, nhưng người đời vì hỏa vượng mà sinh bệnh đến 80% - 90%, hỏa suy mà thành bệnh là không tới 10% - 20%.
- Vả chăng lúc tuổi trẻ thận thủy đang mạnh tựa hồ như chả cần phải bổ, nhưng tình dục đang lúc bồng bột, trác táng thái quá, đến tuổi trung niên, tình dục tuy bớt, nhưng vì lúc tuổi trẻ trác táng đã nhiều sao còn được đầy đủ, đến lúc tuổi già chân dương tuyệt dần chỉ còn phần dương lẻ loi, cho nên thuốc bổ âm là từ trẻ đến già đều không thể thiếu được. Lập Trai tiên sinh phát minh ra ý kiến sáng suốt ấy để đính chính cho chỗ sai lầm từ ngàn năm nay công đức thật là to lớn.
- Nhưng người thủy suy thì nhiều mà người hỏa suy cũng không ít, nếu tiên thiên bẩm thụ bạc nhược thì con nít cũng có chứng hỏa suy, có thể đơn thuần bổ thủy được chăng? Huống chi bài Bổ âm hoàn, dùng Tri mẫu, Hoàng bá làm quân, Thiên môn, Mạch môn làm tá, vì Hoàng bá khổ hàn, bài tiết được thủy, Thiên môn hàn lãnh, làm hao tổn vị khí, uống vào không bổ được thủy mà lại làm hao tổn đến hỏa, cho nên thuốc tư âm giáng hỏa là bảo bổ thêm phần âm thì hỏa tự nhiên phải giáng, cần phải thông suốt chứ bất tất phải giáng hỏa, nhưng hai thứ hỏa đều có âm dương thủy hỏa, sinh hóa lẫn nhau, nên ở trong hai tạng đều chia ra âm dương hư thực, phải tìm xem thuộc loại của nó mà làm cho thăng bằng, nếu mạch tả xích hư nhược mà tế sắc ấy là chân âm ở thận không đủ, nên dùng Lục vị hoàn, nếu mạch hữu xích trì, nhuyễn, hoặc trầm tế mà sác, muốn tuyệt, đó là mệnh môn tướng hỏa không đủ, nên dùng Bát vị hoàn. Đến như hai mạch xích vi nhược thì âm dương đều hư, nên uống Thập bổ hoàn, đấy là nuôi dưỡng cho nguồn sinh hóa của tiên thiên, thật là lợi vô cùng cho muôn đời.
- Nhìn thấy đời nay bổ âm đều hay dùng Hoàng bá, Tri mẫu trở lại làm hại vị khí phần nhiều đưa đến không khỏi, không thể không ân hận bực tức cho đời. Tôi đặc biệt nêu ra đây để bổ sung vào chỗ thiếu sót của cổ nhân. Về phần thầy thuốc cũng như người bệnh phải nên lưu ý hơn nữa đến các bài Lục vị, Bát vị. Cũng có người cho rằng đại để thủy là mẹ của huyết, thủy hư quá thì bổ thủy, thủy hư ít thì bổ huyết, phép chữa không ngoài cách ấy.
- Phải chăng thủy là âm của tiên thiên, huyết là âm của hậu thiên, vậy thì huyết cũng là thủy, bất tất phải bàn sâu. Vì sao nói như vậy? Là vì xét ở các sách nói: “Tiên thiên thủy suy thì hỏa bốc lên”. Lại nói: “Hậu thiên âm hư thì hỏa động”, rồi nói chung chung, tư âm giáng hỏa, bổ thủy chế hỏa, hình và chứng lẫn lộn không phân tách, không thể nào cắt ra cho rõ, chỉ dựa vào mạch mà chia ra để chữa thì mới được, như sáu mạch đều phù hồng, hai mạch xích hữu lực, mạch quan thốn bên tả vô thần (hoặc phù đại) là hậu thiên âm hư (tâm can huyết hư) nên uống loại bài Thập bổ. Mạch xích bên tả vô lực là tiên thiên thủy suy, nên uống loại bài Lục vị.
2. Bàn về thủy hỏa thần đan
- Xét bài Lục vị, Bát vị, người đời đều cho là thuốc chính để chữa thận mà chỉ một mình tôi thì cho là chữa được tất cả các bệnh, vì sao? Con người lúc mới tượng hình, trước hết sinh hai quả thận, một điểm chân dương trong quả thận tức là bầu thái cực trong nhân thể, là căn bản của sinh mệnh, là gốc của 12 kinh, là nguồn của 5 tạng.
- Phàm sự sáng suốt của tâm, điều tiết của phế, quyết đoán của can đởm, vận hóa của tỳ vị, truyền tống của đại tiểu trường, đều là nhờ một điểm khí động của mệnh môn mới làm tròn được chức năng của nó. Sách Y quán ví nó như cái đén kéo quân, lúc bay, lúc liệng, lúc đi, lúc múa, toàn là nhờ ở ngọn đèn dầu, đèn cháy to thì đi nhanh, cháy nhỏ thì đi chậm, đèn tắt thì các máy đều tự ngưng. Cho nên Phương thư nói: “Trăm bệnh đều gốc ở thận”.
- Lại nói: “Năm tạng bị bệnh rốt cục tất dồn về thận”. Lại nói: “Bệnh nhẹ là do khí huyết thiên lệch, bệnh nặng là do thủy hỏa tác hại”. Lại nói: “Lấp đầy chỗ trống rỗng là khí huyết, hóa sinh ra khí huyết là thủy hỏa. Lấy đó mà xem, mọi bệnh sinh ra vốn do hư đưa tới, mà hư đưa tới là vốn từ thận”. Kinh nói: “Gặp chứng hư thì gìn giữ ngay thận tạng để bồi dưỡng sinh mạng”.
- Cho nên chữa bệnh lâu, bệnh nặng nên chú ý đến thận hơn. Lại như kinh nói: “Biết được cái cốt yếu thì nói một lời là hiểu hết”. Chân âm chân dương thực là yếu lĩnh của trăm bệnh. Tiên sư nói: “Đem phép chữa một bệnh suy rộng ra có thể chữa được trăm bệnh, phép chữa trăm bệnh rút cục căn bản cũng như chữa một bệnh, vì nét mặt của muôn người tuy có khác nhau mà tạng phủ âm dương thì y như một, danh mục của trăm bệnh tuy có khác nhau, nhưng không vượt ngoài khí huyết hư thực”.
- Tôi chữa bệnh hơn hai mươi năm nay, từng trải qua kinh nghiệm đã lâu, sở đắc càng nhiều, phàm khi chữa ngay được bệnh nguy hiểm khó khăn, chỗ khác mọi người là chỉ bằng ở tác dụng khéo léo về hai khiếu âm dương, hai phương thủy hỏa mà trọng dụng được bài Lục, Bát vị. Phương thư nói: “Thầy thuốc không hiểu chân tướng của Thái cực, không nghiên cứu sự diệu dụng của thủy hỏa vô hình mà không trọng dụng được hai bài Lục, Bát vị thì nghề thuốc còn thiếu hơn một nửa”. Hơn một nửa chỉ còn là lời quở phạt, chứ theo ý tôi làm thuốc chỉ biết chăm chú về khí huyết, lấp chỗ rỗng, bổ chỗ hao, khư khư ở bài Tứ vật, Tứ quân, tuyệt nhiên không biết thủy hỏa ở chỗ nào, sợ Thục địa nê trệ, Nhục quế nóng, Đại Phụ tử mạnh mà không dám bạo gan dùng nhiều, đó là hàng thầy thuốc tầm thường, đừng hòng nói đến nghề thuốc nữa.
Hải Thượng Lãn Ông Y Tôn Tâm Lĩnh
Bùi Gia.
